Artigo
Existe en Galicia a crenza moi xeneralizada de que a morte non é senón o simple tránsito do mundo dos vivos ao mundo dos mortos, e de que uns e outros manteñen unha frecuente relación de axuda mutua: os mortos axudando aos vivos nas súas dificultades na vida, e os vivos axudando aos mortos no seu difícil tránsito polo alén.
Isto concretouse en Galicia nunha serie de rituais e tradicións que perduraron ata os nosos días, a pesar de que as súas raíces se afunden na noite silenciosa do mundo celta. Eu aínda puiden escoitar algunha delas ao lume do vello fogar campesiño, onde todos, imbuídos dese medo e respecto que provoca o máxico, falan dos mortos, sempre presentes na súa vida e nos camiños das súas aldeas, falan da temible "COMPAÑA" (1)
Como "cousas que acontecen na noite", se recoñecen unha serie de fenómenos para-normais englobados no termo "A COMPAÑA", e que xeralmente son procesións de defuntos de rostros espectrais, que percorren os camiños vestidos de branco sudario para anunciar aos vivos unha morte próxima, ou ben para facer aos desafortunados que se encontran con ela vítimas das súas iras. Por iso, en distintas partes de Galicia fálase dunha "Compaña de Satanás" e unha "Santa Compaña de Dios".
Co nome de "Estadea" ou "Estantigua"(2) descríbese unha procesión de almas en pena que, procedentes do purgatorio e capitaneados polo Demo, marchan arrastrando cadeas polos camiños nocturnos, e que se aparecen aos vivos para facerlles vítimas das súas iras. Se un ten a desgracia de encontrarse coa "Estadea", debe fuxir rapidamente ou botarse ao chan cos brazos en cruz, pois se, non os mortos, roldándoo, o preguntarán: " Polo aire ou polo chan? ". E, segundo o que elixa, arrastrarano por espiños ou pedregales ou farano voar polo aire para deixalo maltreito nalgún lugar afastado da súa casa.
A Compaña de Dios ou "Santa Compaña" é coñecida tamén por outros nomes, como "Ás dá Noite" (3) ou "A Pelegrina" (4), e é unha procesión de ánimas que envía Deus para anunciar aos vivos a chegada próxima da morte. Preséntase aos ollos do vidente como unha procesión de espectros que parecen non tocar o chan ao camiñar e que van vestidos de branco sudario; portan velas ou candeas grandes acendidas e fan que se escoiten fantasmagóricos sons de rezos e campaíñas. Portan un ataúde onde figura a imaxe do futuro defunto. Saen xeralmente do cemiterio ou da igrexa conducidos por un ou varios párrocos xa falecidos e diríxense á casa do futuro morto. É unha imaxe astral do futuro enterro.
Noutras versións, é unha procesión de defuntos, todos eles coñecidos ou veciños xa falecidos do futuro morto, e que veñen á súa casa para anunciarlle o fin da súa vida. Outras veces é o desafortunado vidente o que, tras o fatal encontro, comezará a decaer e a enfermar ata a súa morte.
Se un ten un encontro coa Compaña, xamais debe aceptar nada que esta lle ofreza, pois se por descoido un dos mortos lle pon na man unha candea grande ou unha vela, o desgraciado verá con horror como esta se converterá na súa man nun óso de defunto, e quedará obrigado a guiar á "Santa Compaña" todas as noites para anunciar as súas fatais chamadas, pois diante da Compaña, sempre vai un vivo que a guía. Este home é coñecido como o "HOME DOMINGO OSO" (5), e cada vez que sae a "COMPAÑA", o primeiro que fará será ir a buscalo para que lle guíe ata a casa do futuro defunto. O infeliz só poderá verse libre de tan duro traballo cando logre endosar a outro vivo o óso, quen pasará entón a ser o novo "HOME DOMINGO OSO". Nas aldeas galegas, cando alguén estaba demasiado pálido ou decaído sen causa aparente, se dicía que tiña a "Enfermidade do Oso"(6) ou que andaba coa Compaña".
Noutras zonas o fenómeno coñécese co nome de "visión", e nela o vidente o que observa é unha representación anticipada do enterro do futuro defunto. Alí ve o cura e todos os que realmente participarán no enterro. Verá os lugares por onde este pasará e poderá ver os vivos que asistirán a este. Noutras ocasións, a Compaña só anuncia o seu paso con ruídos estraños, sons de campaíñas ou rezos, pero entón o que o escoita sabe que alguén próximo vai morrer, ou talvez, pensa, el mesmo.
Os encontros coa Compaña sempre son nocturnos, pois aseguran que esta soamente sae de noite, a non ser que por unha urxencia deba facelo durante o día; pero en tales circunstancias ninguén pode velos salvo os galos, que cantan ao seu paso sen descanso.
O gran teósofo español Mario Roso de Luna, no seu libro " O tesouro dos lagos de Somiedo", fala da identidade de La Santa Compaña galega coa "Huestia" (7) asturiana, e dinos o insigne filósofo que cando alguén vai morrer, dende o astral, son aqueles amigos e coñecidos xa falecidos do futuro defunto os que, seguindo as divinas leis da harmonía universal, veñen a recibir e a guiar a aquel que vai cruzar as escuras e difíciles augas que separan as dúas beiras.
Todas estas tradicións, que aínda se poden recoller pobo a pobo por todos os camiños de Galicia, son un verdadeiro patrimonio da nosa cultura espiritual. Porque a alma dun pobo descansa sobre as súas máis sagradas tradicións, ao igual que o vento do norte pasa acariciando as follas dos piñeiros, xurdindo diso himnos de inintelixible maxia e verdade.
Din algúns anciáns que con eles desaparecerá a Compaña, pois hoxe xa case ninguén cre nestas cousas. Aínda que a min sempre me quedará a dúbida de se esa falta de fe non é a terrible cegueira espiritual que o mundo moderno provocou en nós.
José Alberto García
NOTAS. -
(1) Compañía
(2) Algunos autores derivan "Estantigua" do termo castelán "Hoste Antiga".
(3) "As da noite". Dise que son almas boas enviadas por Deus para axudar ao que vai morrer.
(4) La peregrina.
(5) Home do óso.
(6) Enfermidade do óso.
(7) Posiblemente tamén a palabra bable veña do castelán "Hoste".