A heroína que salvou 2500 nenos do holocausto nazi
En plena II Guerra Mundial, durante a ocupación de Polonia, unha muller plantoulle cara aos nazis e logrou salvar a 2.500 nenos xudeus. Nin a Gestapo nin as súas torturas conseguiron que Irena Sendler desvelase onde estaban os pequenos.
Faleceu en Varsovia o pasado 12 de maio de 2008 á idade de 98 anos.
A historia de Irena Sendler está repleta de heroísmo con proporcións case míticas. Con todo, estivo extraviada entre os pliegues do tempo durante máis de medio século. Descoñecida e oculta de xeito inexplicable para a maioría da xente, como un tesouro antigo esperando a ser descuberto. Pero as luces de Hollywood propóñense agora que todo o mundo coñeza a vida desta traballadora social polaca, que durante a ocupación alemá do seu país salvou a vida de 2.500 nenos xudeus, sacándoos ás agachadas do gueto de Varsovia fronte ás mismísimas narices das tropas nazis.
Se tomamos como referencia A lista de Schindler, onde Steven Spielberg contou a vida de Oscar Schindler, o industrial alemán que evitou a morte de 1.000 xudeus nos campos de concentración, o éxito da produción cinematográfica parece asegurado. O filme de Spielberg, aclamado pola crítica, conseguiu sete Oscar en 1993.
Mentres a figura de Oscar Schindler era aclamada por medio mundo, Irena Sendler seguía sendo unha heroína descoñecida fóra de Polonia e apenas recoñecida no seu país por algúns historiadores, xa que os anos de oscurantismo comunista borraran a súa fazaña dos libros de historia oficiais. «Ademais, ela nunca contou a ninguén nada da súa vida durante a II Guerra Mundial, era moi discreta e limitábase a facer o seu traballo e a axudar á xente», explica Anna Mieszkwoska, autora da biografía de Irena, A nai dos nenos do Holocausto.
Con todo, en 1999, a súa historia empezou a coñecerse. E foi, curiosamente, grazas a un grupo de alumnos dun instituto americano de Pittsburg (Kansas) e ao seu traballo de final de curso sobre os heroes do Holocausto. Na súa investigación deron con algunhas referencias sobre Irena Sendler en revistas especializadas e cun dato asombroso: salvara a vida de 2.500 nenos. «¿Como é posible que apenas haxa información sobre unha persoa así?», preguntáronse entón os estudantes, cuxa curiosidade crecía segundo atopaban máis datos e testemuños.
Pero a gran sorpresa chegou cando, tras buscar o emprazamento da tumba de Irena, descubriron que non existía porque ela aínda vivía.
Secuelas das torturas. «Teña coidado, o que visita á miña nai acaba chorando», advírteme cun sorriso Janina, a filla de Irena, antes de que entre a saudar á súa nai. Deixo o meu ramo de flores xunto á súa mesita de noite e paso os primeiros cinco minutos da miña vida xunto a unha heroína de carne e óso. «Eu non fixen nada especial, só fixen o que debía, nada máis», di irritada cun hilillo de voz que se escapa a través da fiestra. Irena apenas existe físicamente, leva anos encadenada á súa cadeira de rodas, en parte debido ás lesións que arrastra tralas torturas ás que foi sometida pola Gestapo durante a guerra, cando descubriron que sacaba escondidos a nenos xudeus do gueto. «Rompéronlle os pés e as pernas, pero non lograron que lles revelase o paradero dos nenos que escondera nin a identidade dos seus colaboradores», explica a biógrafa.
Irena Sendler foi sempre unha muller de gran coraxe, moi influída polo seu pai, un médico rural que morreu cando ela tiña só 7 anos. Del sempre recordaría dúas regras que seguiu a machada ao longo de toda a súa vida. A primeira: que á xente divídella entre bos e malos só polos seus actos, non polas súas posesións materiais; e a segunda: a axudar sempre a quen o necesitase.
Así a pequena Irena fíxose maior e comezou a traballar nos servizos sociais do concello de Varsovia, á vez que se unía ao Partido Socialista Polaco. Corrían os anos 30 e destacaba nos proxectos de axuda a pobres, huérfanos e anciáns. «Ela era de esquerdas, si, pero dunha esquerda que xa non existe, preocupada polas persoas e polo seu benestar», apunta o seu biógrafa, quen asegura que malia iso sempre se situou bastante lonxe da política activa.
En 1939 Alemania invadiu Polonia e o traballo de Irena fíxose máis necesario nos comedores sociais, onde tamén se entregaban roupas e diñeiro ás familias xudías, inscribíndoas con nomes católicos falsos para evitar as suspicacias dos soldados alemáns.
Pero todo cambiou en 1942, cando as deportaciones fixéronse máis frecuentes e os nazis encerraron a todos os xudeus de Varsovia, uns 400.000, nun área acotada da cidade e rodeada por un muro. O gueto foi a tumba para miles e miles de persoas, que morrían diariamente por inanición ou enfermidades. Irena estaba arrepiada e, como moitos polacos, decidiu que había que actuar para evitar a barbarie que asolaba as rúas da capital. Conseguiu un pase do departamento de Control Epidemiológico de Varsovia para poder acceder ao gueto de forma legal», explica Anna. Alí entraba diariamente a levar comida e medicinas, «sempre portando un brazalete cunha estrela de David como símbolo de solidariedade e para non chamar a atención dos nazis».
Unha vez dentro, a @mozo traballadora social entendeu que o obxectivo do gueto era a morte de todos os xudeus e que era urxente sacar polo menos aos nenos máis pequenos para que tivesen a oportunidade de sobrevivir. Foi así como comezou a evacuarlos de todas as formas imaginables. Dentro de ataúdes, en caixas de ferramentas, entre restos de lixo, como doentes de males moi contagiosos?, calquera sistema era válido se conseguía sacar aos pequenos do inferno. Outro xeito era a través dunha igrexa con dous accesos, un ao gueto e outro segredo ao exterior. Os nenos entraban como xudeus e saían alén bendicidos como novos católicos.
A actividade de Irena era frenética, igual que o risco diario a ser descuberta polos soldados alemáns. «Non fixen todo o que puiden, podería facer máis, moito máis e salvar así a máis pícaros», sigue lamentándose hoxe día.
Separar aos fillos. Irena aínda recorda con amargura os momentos en que tiña que separar aos pais dos fillos. Sabían que nunca máis se volverían a ver e a arrinconaban entón con preguntas e desexos de condenado. «Por favor, asegúrame que vivirá, que terá un bo fogar», insistían as nais, presas da desesperación entre os choros dos seus fillos. «Ela tamén era nai e sentía esa dor tan profunda coma se fose seu, de feito aínda o sente e sofre con eses recordos», afirma Anna Mieszkwoska.
Pero, ¿que impulsaba a unha nova nai como Irena a arriscarse dese xeito? ¿Por que o facía? «Pregunteillo centos de veces. Ela simplemente facíao porque ten un corazón inmenso, non hai nada máis», explica o seu biógrafa, quen asegura que nin sequera existían motivaciones políticas ou relixiosas.
Unha vez fose do horror, era necesario elaborar documentos falsos para os nenos, darlles nomes católicos e trasladalos a un lugar seguro, normalmente monasterios e conventos, onde os relixiosos sempre tiñan as portas abertas para os nenos do Gueto.
Irena apuntaba entón en pedazos de papel as verdadeiras identidades dos pequenos e as súas novas ubicaciones, e logo enterraba as notas dentro de botes e frascos de conserva baixo un gran manzano no xardín do seu veciño, fronte aos barracóns dos soldados alemáns. Alí agardou, sen que ninguén o sospeitase, o pasado dos 2.500 nenos de Gueto ata que os nazis marcháronse.
Nin sequera as torturas da Gestapo lograron que revelase xamais o lugar no que estaban ocultos nin as persoas que colaboraban con ela. Tampouco os meses que pasou na terrorífica prisión de Pawlak, baixo o atento coidado dos carceleros alemáns, crebaron o seu silencio. Non dixo nin unha palabra cando a condenaron a matar, unha sentenza que nunca se cumpriu porque, camiño do lugar de ejecución, o soldado deixouna escapar. A resistencia habíalle sobornado. Non podían permitir que Irena morrese co segredo da ubicación dos nenos. Así foi como pasou á clandestinidad e, aínda que oficialmente figuraba como executada, en realidade permaneceu escondida ata o final da guerra participando activamente na resistencia.
Co final do conflito se desenterraron os 2.500 botes escondidos baixo o manzano, e os 2.500 nenos rescatados do gueto recuperaron as súas identidades esquecidas. A gran maioría perdera aos seus pais, así que moitos foron enviados con outros familiares ou se quedaron con familias polacas, pero todos conservaron ao longo da súa vida un agradecimiento infinito a Irena Sendler. Tralos nazis chegou o comunismo e a aventura de Irena quedou esquecida entre as novas doutrinas. Ela, que xa tiña dous fillos, volveu ser traballadora social e á súa vida tranquila, só truncada polas pintadas, na porta do seu apartamento, nas que lle acusaban con necedad de ser «amiga dos xudeus» ou a chamaban a «nai de xudeus». Ela calaba e nunca contaba nada do seu pasado «por unha mestura de modestia e de temor a que lle puidese carrexar algún problema, comenta a súa filla, Janina, quen asegura que aínda hoxe mantén secretos e vive coma se estivese no medio dunha escura conspiración.
Cando en 1999 os estudantes de Kansas topáronse coa súa historia, quedáronse estupefactos. Estaban fronte a unha auténtica heroína prácticamente descoñecida, así que decidiron escribir unha obra de teatro sobre ela. Se escenificó en igrexas e salóns sociais da comarca, asombrando e emocionando a todos os que tiveron a oportunidade de vela. Un destes asistentes foi un profesor xudeu quen, impresionado, axudou aos escolares a cumprir o seu desexo: ir vela a Varsovia e agradecerlle o que fixera pola Humanidade. Deulles un cheque de 7.000 dólares e fíxolles unha petición: «Contádeme todo punto por punto a @o voso volta».
A partir dese momento os recoñecementos e as visitas foron aumentando considerablemente. A chegada de xornalistas estranxeiros, os cumpridos oficiais, agradecimientos de todo o mundo, as visitas desde Hollywood e, finalmente, a nominación para o premio Nobel, proposta fai uns meses polo presidente polaco Lech Kaczynski co apoio da Organización de Supervivientes do Holocausto.
Mentres, todos pregúntanse como é posible que esta historia permaneza tantos anos no esquecemento e oculta, pese ás veces que se tratou o tema do Holocausto e das persoas que o protagonizaron. Ata as súas amigas lle recriminaban que nunca lles contase nada sobre a súa heroísmo e as súas hazañas de mocidade. Con todo, ela segue sorrindo na súa cadeira de rodas e enfadándose cando alguén se atreve a dicir que é unha heroína. Porque Irena Sendler non é unha heroína, só se limitou a cumprir co seu deber.
«A nai dos nenos do Holocausto» (Editorial Muza), de Anna Mieszkwoska. (Non está traducido ao español)